Ambe chi Mahiti
आपल्या निसर्ग परिसरात अनेक मोठ-मोठे वक्ष आहेत; त्यांपैकी एक वृक्ष म्हणजे आंबा होय. सदाहरित असणारे हे आंब्याचे झाड अबालवृद्ध साऱ्यांनाच परिचित आहे.
आंबा फळाची माहिती मराठी – Mango Information in Marathi
| हिंदी नाव : | आम |
| इंग्रजी नाव : | Mango |
निवांत, गार सावली देणारे डेरेदार झाड म्हणजे आंब्याचे झाड होय, याची पाने गडद हिरव्या रंगाची, लांबट आकाराची असतात. हे झाड साधारणपणे ३५ ते ४० फूट उंच असते. झाडाचे खोड खूप मोठे, जाड व काळपट हिरव्या रंगाचे, भरपूर फांद्या असलेले, विस्तीर्ण असते. या झाडाची साल जाड असते.
आंब्याच्या झाडाला साधारणत: फेब्रुवारीच्या अखेरीस येणारा मोहोर म्हणजेच फुले होत. ही फुले छोटी छोटी असतात. साधारणपणे एप्रिल महिन्यात फळे येतात. कच्च्या फळांना कैरी म्हणतात, ती फळे पिकल्यानंतर आंबे तयार होतात.
लागवड : आंबा ही वनस्पती भारतात सर्वत्र आढळते. आंब्याच्या फळामध्ये कोय असते. ती लावली असता आंब्याचे रोप उगवते. या रोपाची कोवळी पाने फारच सुंदर दिसतात. ती लालसर चॉकलेटी रंगाची असतात. काही झाडांच्या रोपांना कलम पण केले जाते. या कलम केलेल्या झाडांना लवकर फळे येतात.
आंब्याच्या झाडाला येणारा मोहोर प्रथम शिवरात्रीच्या दिवशी महादेवाला वाहण्याची प्रथा आहे.
जाती : आंब्याच्या शेकडो जातीपैकी हापूस, तोतापुरी, पायरी रायवळ, लंगडा, दशहरी, निलम, मालगोवा, देवगड, बदामी या प्रसिद जाती आहेत.
धार्मिक महत्त्व : आंब्याच्या झाडाचे धार्मिक कार्यक्रमांत फार मोठे महत्त्व आहे. घर-सजावट, वास्तुशांती, लग्नसमारंभ वगैरे धार्मिक कार्यात आंब्याच्या पानांचे तोरण वापरतात. आंबा हे फळ दशाहार ज्येष्ठ (वट) पौर्णिमेला देवापुढे ठेवतात, ब्राह्मणाला दान देतात.
इतर उपयोग : कैरी आंबट-गोड, रुचकर लागते. कैरीचा उपयोग लोणचे, चटणी, पन्हे करण्यासाठी करतात. तसेच उन्हाळ्यात अंगावर घामोळ्या आल्या तर कैरी शिजवून त्याचा गर अंगाला लावून अंघोळ करतात. कैऱ्यांचा कीस उन्हात वाळवून त्यात गूळ किंवा साखर घालून सरबत करतात, कैऱ्या किसून त्यांचा मुरांबा व गुळांबा करतात. तो वर्षभर टिकतो. कैरी पिकली की आंबा तयार होतो. आंबा खायला रुचकर लागतो. त्याचा रस (आम्ररस) जेवणात वापरतात, आंब्याचा रस उन्हात वाळवून, त्याच्या वड्या, पोळ्या, मावा करतात,
औषधी उपयोग : आंबा हा औषधी वृक्ष आहे. रांजणवाडी झाली असता त्यावर या झाडाच्या पानांचा चीक लावतात. कैरीचे पन्हे प्यायल्याने उन्हाचा त्रास जाणवत नाही. आंबा खाल्ल्याने अशक्तपणा, शारीरिक कमजोरी कमी होते. आंब्याच्या रसात मिरेपूड, साजूक तूप घालून खावा. तसेच वाट्यातील गर काढून, त्याचे चूर्ण करून त्याचा उपयोग दंतरोगावर करतात.
अशा या बहुउपयोगी, स्वादिष्ट, रुचकर आंब्याला ‘फळांचा राजा’ मानतात.
आंब्याची पुष्कळ झाडे असलेल्या ठिकाणाला आमराई म्हणतात. आंबा उत्पादन हे एक अर्थार्जनाचे उत्तम साधन आहे. या वृक्षाचे लाकूड टणक असल्याने त्याचा उपयोग शेतीची अवजारे, फळ्या तयार करण्यासाठी होतो. आंब्याच्या झाडाचा उपयोग जळणासाठी लाकूड म्हणूनही करतात. आंब्याच्या झाडांची लागवड घरच्या बागेतही केली जाते.